خط مُعَلّیٰ خطی برگرفته از نام امام علی(علیه السلام)
خط مُعَلّیٰ خطی برگرفته از نام امام علی(علیه السلام)که توسط حمید عجمی خوشنویس ایرانی، در سال ۱۳۷۸ش ابداع شد. این خط از خطوط نوظهور و آخرین گونه از خطوط ابداعی محسوب می‌شود. از قالب‌های این خط، برای ثبت آیات قرآن، روایات و اسامی ائمه(علیها السلام) استفاده و در تبلیغات و طراحی‌های دینی و مذهبی بهره‌گیری می‌شود.

بنیان‌گذار خط معلی عنایت امام علی(علیه السلام) و الهام از ایشان را در شکل‌گیری این خط مؤثر دانسته و معتقد است که خط معلی همسو با جاذبه و دافعه امیرالمؤمنین(علیه السلام) بوده و سادگی آن، از زندگی ساده امام الهام گرفته است. از ویژگی‌های این خط شهودی و حماسی بودن آن است و برای یادگیری آن لازم به یادگیری خطوط دیگر چون نستعلیق نیست.
 

برخی معتقدند که از زمان شکل‌گیری خط نستعلیق تاکنون اتفاق خاصی در حوزه خوشنویسی ایران نیفتاده بود تا اینکه خط معلی به وجود آمد. عده‌ای انقلاب اسلامی ایران و رونق گرفتن مجدد فرهنگ دینی و مذهبی را در به وجود آمدن خط معلی، تأثیرگذار می‌دانند.

این خط را به‌عنوان یکی از پدیده‌های مهم خوشنویسی دانسته‌اند که می‌تواند در سراسر جهان اسلام مطرح شود.

خط معلی خطی گرافیکی است که در سال ۱۳۷۸ش توسط حمید عجمی ابداع شد و در کشور ایران و سازمان جهانی یونسکو ثبت گردید و از آن در سال امام علی(علیه السلام) (۱۳۷۹ش)، رونمایی شد. همچنین نمایشگاه‌های داخلی و خارجی فراوانی در زمینه آثار خوشنویسی خط معلی برگزار شده است.


 
بنا به گفته عجمی خط معلی برگرفته از نام و شأنیت امام علی(علیه السلام) است؛  همچنین این خط را از خطوط نوظهور عصر حاضر و آخرین گونه از خطوط ابداعی دانسته‌اند.

برخی معتقدند خط معلی بیشتر جنبه هنری و تزئینی دارد و تاکنون سیر صعودی خود را به لحاظ کمپوزسیون و طراحی حروف حفظ نموده است.

عجمی بهره‌گیری از هنرهای دیگر چون مینیاتوری، گرافیک و نقاشی را در شکل‌گیری این خط مؤثر دانسته است.

برخی این خط را نقطه عطف هنر جمهوری اسلامی ایران دانسته که سبب جذب هنرمندان خوشنویس و نقاشیخط شده است و معتقدند که این خط می‌تواند در آینده در جهان اسلام به‌عنوان یکی از پدیده‌های مهم خوشنویسی مطرح شود.


عجمی انقلاب اسلامی ایران و اتفاقات پس از آن را در شکل‌گیری این خط مؤثر دانسته است.

فیلم مستندی با عنوان «معلی» ساخته شده است که به چگونگی پیدایش رسم الخط «معلی» در عرصه هنرهای خوشنویسی با نگاهی به زندگی حمید عجمی می‌پردازد.

به گفته حمید عجمی خط معلی پیشینه تاریخی ندارد و جدیدا متولد شده است؛ هرچند ارتباط مستقیمی با خطوط گذشته داشته و برگرفته از خطوط محقق، ثلث، نستعلیق، شکسته و چند خط دیگر است.



قبل از خط معلی، خط نستعلیق در قرن هشتم هجری قمری و خط شکسته نستعلیق در قرن دهم و یازدهم هجری قمری توسط ایرانیان به وجود آمد و از آن زمان شیوه‌ای که مبتنی بر نظام هندسی متفاوت باشد، شکل نگرفت؛ تا اینکه خط معلی در سال ۱۳۷۸ش با بهره‌گیری از بنیان خط ثلث و با استفاده از ارسال‌های ظریف و ایجاد تضاد در عرض کامل زبانه قلم و حرکت‌های نازک و رونده، ترکیبی تازه را به وجود آورد. به گفته برخی درطی ۴۵۰ سال که از عمر نستعلیق در ایران می‌گذرد تا زمان ابداع خط معلی اتفاق خاصی درحوزه خوشنویسی ایران نیفتاده بود.

بعضی معتقدند این خط در دهه گذشته رشد کرد و به‌عنوان خطی نوظهور به اثبات رسید.

از قالب خط معلی برای ثبت آیات قرآن، احادیث، کلام ائمه(علیها سلام) و بزرگان و همچنین اسامی ایشان استفاده می‌شود.

کاربرد‌های گوناگون این خط موجب شد که هنرمندان گرافیست و خوشنویسان، هنر خود را در قالب آثار جدید و منحصر به فرد، ارائه دهند.

برای اولین بار در سال ۱۳۸۰ کل قرآن به خط معلی توسط محمد سعید نقاشیان خوشنویس و طراح ایرانی، به رشته تحریر در آمده است.

وی در کاری دیگر زیارت عاشورا و نام حضرت علی(علیه السلام) را در قالب کتاب به خط معلی نوشت. وی در کتاب نقش محبوب، نام امام علی(علیه السلام) را در ۱۲۱ قالب مختلف از خط معلی نوشته است.

خط معلی با گرافیک پیوند خورده است. کاربرد امروزه آن در طراحی نشانه‌های نوشتاری، طراحی با موضوعات دینی و مذهبی، کتیبه‌نویسی و سطرنویسی است؛ و در برخی تبلیغات و طراحی‌های دینی و مذهبی به‌صورت عنوان و قطعه استفاده شده است؛ از جمله در تبلیغات سال امام علی(علیه السلام)، نشان سال امام علی(علیه السلام)، تیتراژ فیلم مریم مقدس، لوگوی سریال مختارنامه.

عده‌ای معتقدند که معلی در معماری اسلامی و تزئین مکان‌های مذهبی نیز قابل استفاده است.

حمید عجمی، خط معلی را همچون خط نستعلیق، کاملا شهودی دانسته که موهبت‌های الهی در شکل‌گیری آن تأثیرگذار بوده است.



وی روح حماسی را از مختصات این خط دانسته و معتقد است که روح حماسی آن از دیگر خطوط بالاتر است؛ به‌گونه‌ای که نوشته شدن برخی از احادیث چون لافتی الا علی لاسیف الا ذوالفقار، با این خط بسیار زیبا می‌شود. وی خط معلی را، خط بدون مقدمه معرفی کرده که برای یادگیری آن لازم نیست خطوط دیگری چون نستعلیق را فرا گرفت.

محمدسعید نقاشیان عضو انجمن خوشنویسان، خط معلی را یک خط قائم به ذات دانسته و معتقد است که در خط معلی، رگه‌هایی از کرشمه و زیبایی‌های خط ثلث و نستعلیق قابل مشاهده است؛ اما درعین حال عناصر نوتری نیز در این نوع خط به چشم می‌خورد؛ چنان‌که انرژی خط کوفی نیز در خط معلی مشاهده می‌شود.



شیب قلم در این خط از سایر خطوط بیشتر است و شش‌دانگ قلم بر روی کاغذ رانده می‌شود و در عین لطافت خطاطی، خشونت خاص خود را دارد.

عده‌ای معتقدند که خط معلی با فراز و فرودها و الف‌های بلندی که دارد، اثر را زیبا می‌کند و این ویژگی سبب کاهش استفاده از تذهیب در این نوع خط شده است.

حمید عجمی، خط معلی را همچون خط نستعلیق، کاملا شهودی دانسته که موهبت‌های الهی در شکل‌گیری آن تأثیرگذار بوده است.

خط معلی از معدود خطوطی دانسته شده که با چرخش کلمات مختلف، هندسه‌ آن به‌هم نمی‌ریزد و این موضوع سبب زیبایی اثر می‌شود و به دلیل صعود و نزول‌هایی که دارد برای نگاشتن آیات قرآنی و روایات مناسب‌تر است؛ همانطور که نستعلیق برای نوشتن اشعار مناسب است.

از دست دادن گیرایی و زیبایی در زمان زیاد شدن کلمات از معایب این خط دانسته شده است.

حمید عجمی چگونگی رویکرد به خط معلی را عنایت امام علی(علیه السلام) و الهام از ایشان می‌داند او معتقد است که علت پیدایش این خط، کار کردن بر روی نام امام علی(علیه السلام)  بوده است که سبب دگرگونی حال او شد و ظرف مدت یک هفته تمام مفردات معلی را نوشت.

برخی معتقدند که این خط دارای ویژگی‌های خاص بصری است و گرایش فراوانی به عرفان و معنویت دارد.

این خط براساس فراز و فرود رفتاری حضرت علی(علیه السلام) شکل گرفته و در حقیقت همسو با جاذبه و دافعه امیرالمؤمنین(علیه السلام) است و ساده بودن این خط از زندگی ساده ایشان الهام گرفته است.



معرفی کوتاهی از بنیانگذار خط معلی
حَمید عَجَمی خوشنویس ایرانی، طراح گرافیک و بنیان‌گذار خط معلی است. او استاد انجمن خوشنویسان ایران و تخصص اولیه‌اش خط نستعلیق است. عجمی در سال ۱۳۷۸ش خط معلی را ابداع کرد. او مسئولیت‌های مختلف اجرایی و علمی دارد. نمایشگاه‌های فراوانی از هنر خوشنویسی او به‌ویژه خط معلی در داخل و خارج از ایران برپا شده است.

حمید عجمی، خوشنویس ایرانی و مبدع خط معلی است. عده‌ای وی را بنیان‌گذار سبک جدید در هنر خوشنویسی معاصر دانسته‌اند.

حمید عجمی در سال ۱۳۴۱ش در تهران به دنیا آمد.

پدرش مشوق اصلی و اولین استاد او در زمینه خوشنویسی بود. وی در سال ۱۳۵۶ش وارد انجمن خوشنویسی ایران شد و از اساتید خوشنویسی چون کیخسرو خروش و غلامحسین امیرخانی بهره گرفت.

شیوه اصلی نگارش و تخصص او خط نستعلیق بوده و سال‌های زیادی در این زمینه فعالیت کرده است.

او طراح گرافیک نیز بوده و در این زمینه کارهای زیادی در قالب‌های گوناگون طراحی و اجرا نموده است؛ از جمله طراحی تعداد زیادی جلد کتاب.

او علاقه زیادی به ادبیات و عرفان اسلامی دارد.

وی درجه یک هنری دکترا از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران و درجه استادی از انجمن خوشنویسان ایران را کسب کرده است.

درباره زندگی حمید عجمی و پیدایش خط معلی، فیلم مستندی با عنوان «معلی» ساخته شده است.

حمید عجمی در سال ۱۳۷۸ش، خط معلی را ابداع کرد.

عده‌ای این خط را از خطوط نوظهور و آخرین گونه از خطوط ابداعی دانسته‌اند. به گفته عجمی خط معلی برگرفته از نام امام علی(علیه السلام) است و عنایت ایشان سبب اصلی پیدایش این خط بوده است. او از فرهنگستان هنر، لوح تأئیدیه خط معلی را دریافت کرد و این خط را در سازمان جهانی یونسکو به ثبت رساند.

از قالب‌های خط معلی برای تبلیغات و طراحی‌های دینی و مذهبی استفاده می‌شود.

وی نمایشگاه‌های انفرادی زیادی در داخل و خارج از ایران در زمینه خط معلی برپا کرده است که اولین آنها در سال ۱۳۷۸ش بود.

در کارنامه فعالیت‌های حمید عجمی، مسئولیت‌های گوناگونی ثبت شده است که برخی از آنها عبارتند از:
عضویت در مرکز طبع و نشر قرآن کریم.
عضو هیأت سیاست‌گذاری جشنواره خوشنویسی جهان اسلام.
عضو هیأت سیاست‌گذاری و انتخاب و داوری سال امام علی(علیه السلام).
داور و دبیر هنری مجتمع هنر و ادبیات در خدمت جنگ.
عضو رسمی فرهنگستان هنر و مجمع هنرمندان حوزه هنری.
عضو و مدیر مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری و مدیر گروه خوشنویسی.
مدیر مؤسسه فرهنگی هنری فردا.
عضو رسمی انجمن خوشنویسان ایران.
وی کتابی با عنوان میرزا محمد کلهر به رشته تحریر درآورده است که در آن حداقل ۶۰ سیاه مشق از آن استاد را آورده است؛ همچنین مقاله‌ای با نام «تجلی اُنس» که در آن به شرح عرفانی از دوازده اصل خوشنویسی و آداب المشق میرعماد پرداخته و در فصلنامه هنرهای تجسمی به چاپ رسانده است.

منابع مرتبط به خط معلی:
«ابداع کننده خط معلی»، در سایت سازمان تبلیغات اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۴ آذر ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۵ تیر ۱۳۹۹ش.
«اخبار داخلی»، در مجله گلستان قرآن، ش۱۹۲، پاییز ۱۳۸۳ش.
ارشی، صادق و مرتضی حاجی‌مزدرانی و احمد محمدی اکمل، «ویژگی‌های ممتاز واژه الله از منظر معناشناختی و خوش‌نویسی»، در مجله تخصصی پژوهش‌های میان‌رشته‌ای قرآن کریم، پاییز و زمستان ۱۳۹۵ش. به نقل از سایت ویکی شیعه.
«اکران مستند‌هایی از مبدع خط معلی و نقاش پیشرو»، در سایت عصرایران، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۵ تیر ۱۳۹۹ش.
«پیدایش خط معلی»، در مجله رشد آموزش هنر، ش۴۶، پاییز ۱۳۹۵ش. به نقل از سایت ویکی شیعه.
«حمید عجمی هنرمند قرآنی (خوشنویس)»، در سایت المپیاد بین‌المللی قرآن و حدیث، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مرداد ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۵ تیر ۱۳۹۹ش.
«خط "معلی" از یک "علی" آغاز شد»، مصاحبه با حمید عجمی، در مجله گلستان قرآن، ش۱۳، تیر ۱۳۷۹ش. به نقل از سایت ویکی شیعه.
«خط معلی با الهام از مولا علی(ع)»، مصاحبه با حمید عجمی، در مجله کیهان فرهنگی، ش۱۸۲، آذر ۱۳۸۰ش. به نقل از سایت ویکی شیعه.
«زندگینامه حمید عجمی»، در سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب:‌۱۷ آبان ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۱۵ تیر ۱۳۹۹ش.
«سماع و ستیز حروف و کلمات»، مصاحبه با حمید عجمی، در مجله مطالعات هنرهای تجسمی، ش۶، تابستان و پاییز ۱۳۷۸ش.


در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و راهنمایی اساتید معظم و ارجمند خود در تعلیم و تربیت و انتقال معلومات و تجربیات ارزشمند، در کنار برقراری رابطه صمیمی و دوستانه و ایجاد فضایی به دور از تشریفات، برای کسب هنر و دانش خوشنویسی، تاریخ هنر جهانی اسلام، بر خود وظیفه میدانم در کسوت شاگردی از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی، استاد عبدالرسول یاقوتی، استاد ناصر طاووسی، استاد ابوالفضل خزایی تقدیر و تشکر نمایم. از خداوند متعال برای این اساتید عزیزم، سلامتی، موفقیت و همواره شاگرد پروری را مسئلت دارم.

شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران


© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.